E-learning Informele Zorg

Ontspoorde mantelzorg

KerntaakVerlichten
CompetentiesHeeft een signalerende rol, vraagt vrijwilliger actief naar zijn/haar ervaringen
OnderwerpOntspoorde mantelzorg
WerkvormErvaren en conceptualiseren
SamenstellingTweetal
Tijd45 minuten
Niveaumbo
  1. Op tv zijn wel eens spotjes van ouderenmishandeling. Vrijwilligers kunnen een belangrijke signaleringsfunctie hebben. Lees de onderstaande informatie over ontspoorde mantelzorg

Ontspoorde Mantelzorg [1]
De druk op mantelzorgers neemt toe. Gevolg is een toenemend risico op ontspoorde mantelzorg. Deze factsheet biedt algemene informatie en tips voor beroepskrachten en vrijwilligers om ontspoorde mantelzorg te herkennen en signaleren.

  1. Mantelzorg

De meeste mantelzorgers (76%) ervaren veel voldoening bij het verlenen van mantelzorg (Timmermans 2003). Het feit dat er iemand in de familie of in de directe nabijheid is die hulp nodig heeft, is genoeg reden om te gaan zorgen. Uit een onderzoek van het SCP komt naar voren dat mantelzorgers die gemiddeld 3 uur per week zorgen, hun leven als gelukkiger beoordelen dan mensen die minder of niet zorgen óf mensen die meer zorgen (de Boer e.a. 2007). Een beetje mantelzorg maakt dus gelukkig, (te)veel daarentegen, ongelukkig (Palmboom e.a. 2008). Uit onderzoek van het SCP (2010) blijkt dat het aantal mantelzorgers tussen 2001 en 2008 ongeveer gelijk is gebleven. Het aantal zwaar of overbelaste mantelzorgers steeg echter van ongeveer 300.000 tot 450.000. Deze opmerkelijke stijging is ondermeer gevolg van het feit dat steeds meer mantelzorgers lang en/of intensief zorg verlenen. En intensieve zorgverlening leidt tot een hogere belasting van de mantelzorger (De Boer e.a. 2009). Een bekend patroon bij zwaarbelaste mantelzorgers is dat ze er veelal alleen voorstaan en afhoudend zijn om de zorg met anderen – familie, vrienden of professionele zorg – te delen en zich vervolgens terugtrekken uit het sociale leven. Hierdoor doen ze zichzelf en degene waarvoor ze zorgen onnodig tekort. 

  1. Ontspoorde mantelzorg

Als mantelzorgers de zorg voor hun naaste niet meer aan kunnen, lopen ze het risico om te ontsporen in gedrag dat ze zelf ook niet zouden willen vertonen. Waar de grens ligt tussen goede mantelzorg en ontspoorde mantelzorg, kan per persoon en per geval verschillen. Door overbelasting, onwetendheid, onkunde, onmacht en/of compassiemoeheid kan een mantelzorger onbedoeld over grenzen gaan, inadequate zorg leveren, verwaarlozen of op een andere manier onbedoeld schade toebrengen.

[1] Uit: Factsheet Ontspoorde mantelzorg , Movisie

Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of zelfs mishandeling. Een kenmerk van ontspoorde mantelzorg is het ontbreken van opzet of moedwil. Ontspoorde mantelzorg kan in alle leeftijdscategorieën voorkomen. Bovendien gaat het om ontspoorde mantelzorg, dus ontspoorde zorg aan een hulpbehoevende die voortvloeit uit de sociale relatie. Ontspoorde zorg door professionele zorgverleners is dus geen ontspoorde mantelzorg. 

  1. Waar ligt de grens?

Bij ontspoorde mantelzorg kan niet over de mantelzorger als ‘de dader’ en de zorgbehoevende als ‘het slachtoffer’ worden gesproken. Doorgaans zijn zowel de zorgvrager als de mantelzorger slachtoffer van de situatie. ‘Mantelzorg’ kan op een continuüm worden geplaatst. Aan het ene uiteinde staat ‘goede zorg’, de zorg die de mantelzorger geeft aan de zorgbehoevende is in balans. Aan het andere uiteinde staat ‘huiselijk geweld’. Tussen deze twee uitersten bestaat een groot grijs gebied. Door overbelasting, onmacht, onwetendheid, onkunde en/of compassiemoeheid kan de zorg uit balans raken en resulteren in inadequate mantelzorg en een stap verder, ontspoorde mantelzorg. Wij definiëren het verschil tussen ontspoorde mantelzorg en huiselijk geweld als volgt: Wanneer de ontsporing van de zorg verergert, de mantelzorger hierop gewezen wordt, er hulp wordt geboden en de inadequate zorg duurt voort, wordt de grens van ontsporing overschreden en spreken wij van huiselijk geweld. 

  1. Maatschappelijke ontwikkelingen

De verwachting is dat de druk op mantelzorgers door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen alleen maar toeneemt:

– Door vergrijzing zijn steeds meer mensen afhankelijk van de zorg van anderen. Ouderen worden steeds ouder en juist deze groep loopt een groter risico om slachtoffer te zijn van ontspoorde mantelzorg .- In overheidsbeleid ligt de nadruk steeds meer op de eigen verantwoordelijkheid van burgers. De trend in Nederland is dus dat men voor zorg eerst in eigen kring een oplossing zoekt, bijvoorbeeld door het inschakelen van een familielid of buur (mantelzorg).

– Een andere ontwikkeling is de toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen. Tweederde van alle mantelzorgers is tussen de 35 en 65 jaar en 71% van de mantelzorgers heeft een baan.

– Steeds meer mensen met een intensieve hulpvraag worden thuis verzorgd (extramuralisering). Bekijk het promotiefilmpje: Niet pluis gevoel

 

  1. In dit spotje wordt een viertal acties gevraagd van de vrijwilliger. Kijk dat nog eens na en prent je deze vier acties in. Bedenk in je eigen werk een situatie waarin jij dit ‘niet pluis gevoel’ had. Ga eens terug naar die situatie. Vertel de collega of medestudent over deze situatie. Wat merkte je bij de cliënt en wat merkte je bij de mantelzorger? Wat heb je met deze signalen gedaan? Stel dat je gebruik had gemaakt van deze vier stappen. Wat voor verschil had dat gemaakt? Vertel aan elkaar hoe je dit zou hebben aangepakt.
  2. Vrijwilligers met wie jij samenwerkt kunnen ook belangrijke signalen opvangen. Hoewel dat wel belangrijk is, worden vrijwilligers lang niet altijd naar hun ervaringen gevraagd. Wanneer vrijwilligers worstelen met wat ze moeten doen, kan dit ertoe leiden dat zij met het vrijwilligerswerk stoppen. Ook zal, door het ‘niet pluis gevoel’ te bespreken, er eerder actie ondernomen kunnen worden wanneer er echt iets aan de hand is.
  3. Vertel elkaar op welke manier jullie hebben samengewerkt met vrijwilligers. Bespreek vervolgens wat je in je toekomstige beroep zult doen om vrijwilligers naar hun ervaringen te vragen.